Łemkowie to wschodniosłowiańska grupa etniczna, która należy do ukraińskiego obszaru językowego. Posiadają wiele własnych cech kulturowych i gwarowych, różniących ją od innych karpackich grup ukraińskich.
Sami Łemkowie nazywali siebie Rusnakami. Nazwa „Łemko” pojawiła się w początkach XIX w. i pochodzi od charakterystycznego dla ich języka słowa „łem” (tylko). Pierwotnie używali jej tylko ich sąsiedzi – Bojkowie, lecz wkrótce nazwa ta ogólnie się przyjęła. Sąsiedztwo Łemków z Polakami i Słowakami pozostawiło swoje ślady widoczne w gwarze, kulturze materialnej, społecznej i duchowej. Gwara łemkowska należy do języka ukraińskiego, ale zawiera wiele naleciałości polskich i słowackich.
Kultura ludowa Łemków w formach sprzed 1947 r., należy do historii: nie ma już łemkowskiego i nie tylko łemkowskiego stroju, budownictwa, tradycyjnej obrzędowości. Pochłonęły je nie tyle wysiedlenia, co gwałtowna, bardzo szybka modernizacja społeczna. Dawny strój ludowy został zredukowany do form muzealnych. Podobnie nie ma dziś łemkowskiego budownictwa ludowego – są tylko jego zabytki. Architekturę ludową rugowały narzucane przez państwo przepisy budowlane, a później – coraz mniejsza dostępność drewna budowlanego. Ludowe pieśni i obyczaje wypierało radio, a potem – telewizja, narzucające kulturę wielkomiejską jako dominujący wzorzec. Wreszcie szkoła rugowała dialekty.
Mimo tych przeciwności, przez wiele lat trwały próby ratowania przez działaczy łemkowskich pozostałości rodzimej tradycji i kultury, lecz dopiero lata 80-te XX w. przyniosły ożywienie. Powstał Zespół Pieśni i Tańca „Łemkowyna”, wydano dwujęzyczne łemkowsko-polskie tomiki wierszy Petra Murianki, Władysława Grabana, Stefanii Trochanowskiej i Pawła Stefanowskiego.
W 1983 r. po raz pierwszy zorganizowano „Łemkowską Watrę” – wielkie święto łemkowskiej kultury i miejsce spotkań Łemków z całego świata. Powstały nowe zespoły folklorystyczne, cyklicznie odbywają się imprezy kulturalne, rozwija się nauczanie języka łemkowskiego, a od roku akademickiego 2001/02 na Akademii Pedagogicznej w Krakowie można studiować filologię rosyjską ze specjalizacją języka rusińsko-łemkowskiego.
Cenne u Łemków jest silne poczucie wspólnoty, na której spoczywa odpowiedzialność przetrwania i zachowania rodzimej kultury. Czas płynie nieubłaganie i szybko, autentyczny wątek wszystkim nam się gdzieś gubi. I chociaż sztafeta pokoleniowa dalej jest przekazywana, Łemkowie często starają się odnaleźć i ulokować gdzieś lub w czymś swoją etniczną tożsamość. Dostosowują się do współczesnych realiów i tworzą tym samym nowy obraz Łemkowszczyzny.
Źródła:
-
Czerwiński, Polska wielu kultur i religii, Warszawa 2013
-
Mozaika Ziemi Łosickiej: religia, kultura, polityka, pod red. A. Indraszczyka, Warszawa 2005
-
Ostrowski, Ocalić od zapomnienia, [w:] „Małopolski Informator Rolniczy”, nr 12, 2013/2014
-
Reinfuss, Śladami Łemków, Warszawa 1990
-
Szander, Dorzecze Górnej Ropy: historia wsi i sztuka cerkiewna XVIII w., Warszawa 2005
-
Potal rme.cbr.net.pl